موضوع: شهادت زینت عبادت کنندگان بر عاشقانش تسلیت باد

زنده نگهداشتن یاد و خاطره‌ی عاشورا

از بارزترین خصایای امام (علیه‌السلام) در دوران زندگی خویش بعد از واقعه‌ی کربلا، گریه کردن در مصائب پدر بزرگوارشان و اهل بیت و شهدای کربلاء است. امام زین العابدین (علیه‌السلام) با گریه‌های جانسوز و اشکهای ریزان، یاد و خاطره‌ی کربلاء را در اذهان مردم زنده نگه داشت. یادآوری مکرر فاجعه‌ی کربلا نمی‌گذاشت ظلم و جنایت حکومت اموی از خاطره‌ها فراموش شود.
امام (علیه‌السلام) هر وقت می‌خواست آب بیاشامد تا چشمش به آب می‌افتاد، اشک از چشمانش سرازیر می‌شد، وقتی علت این کار را می‌پرسیدند می‌فرمود: چگونه گریه نکنم در حالیکه یزیدیان آب را برای وحوش و درندگان بیابان آزاد گذاشتند ولی به روی پدرم بستند (و او را تشنه کشتند.)
امام (علیه‌السلام) می‌فرمود: هر وقت کشته شدن فرزندان فاطمه (علیهالسلام) را به یاد می‌آورم، گریه گلویم را می‌گیرد.
روزی خدمتگزار حضرت عرض کرد: آیا غم و اندوه شما تمامی ندارد؟!
حضرت فرمودند: وای بر تو،‌یعقوب پیامبر که تنها یکی از دوازده پسرش ناپدید شده بود، در فراق فرزند خویش آنقدر گریست که چشمانش نابینا شد و از شدت اندوه کمرش خم شد، در حالیکه پسرش زنده بود. ولی من ناظر کشته شدن پدرم، برادرم، عمویم، و هفده نفر از بستگانم بودم که پیکرهایشان در اطرافم نقش زمین شده بود پس چگونه ممکن است غم و اندوه من پایان یابد؟!

پند و اندرز و ارشاد ملت

با توجه به اختناق شدید موجود در زمان امام (علیه‌السلام) حضرت نمی‌توانستند مفاهیم مورد نظر و لازم را بصورت آشکار و صریح بیان کنند، بلکه از شیوه ی موعظه استفاده می‌فرمودند و مردم را با اندیشه‌ی درست اسلامی آشنا می‌فرمودند و این اندیشه را که دراثر تبلیغات حاکمان جائر در طول زمان به فراموشی سپرده شده یا تحریف گشته بود، به یاد مردم آورده و توده‌ی مردم و بالاخص شیعیان را تا هر مقدار ممکن، با حقایق و تعالیم اسلام آشنا می‌ساختند.
نمونه‌ای از بیانات امام (علیه‌السلام) موعظه نسبتاً‌ مفصلی است که یکی از بهترین و نزدیکترین یاران حضرت، «ابو حمزه ثمالی» نقل می‌کند. متن این روایت گواهی می‌دهد که در جمع شیعیان آن حضرت بیان شده است. امام طی سخنانی می‌فرماید:
«خداوند ما و شما را از مکر ستمگران و ظلم حسودان و زورگویی جباران حفظ کند. ای مؤمنان! شما را طاغوتها و طاغوتیان دنیا طلب که دل به دنیا سپرده و شیفته‌ی آن شده‌اند و به دنبال نعمتهای بی‌ارزش و لذتهای زودگذر آن هستند، نفریبد ... به جانم سوگند در ایام گذشته حوادثی را پشت سر گذاشتید و از انبوه فتنه‌ها به سلامت گذشتید، در حالی که پیوسته از گمراهان و بدعتگذاران و تبهکاران در زمین دوری و تبری می‌جستند؛ پس اکنون نیز از خدا یاری بخواهید و به سوی فرمانبری از خدا و اطاعت از «ولی خدا» که از حاکمان کنونی شایسته‌تر است، برگردید.
... امر خدا و اطاعت از کسی را که از خدا اطاعت او را واجب کرده، بر همه چیز مقدم بدارید، و هرگز در امور جاری اطاعت از طاغوتها را که شیفتگی به فریبندگی دنیا را به دنبال دارد، بر اطاعت از خدا و اطاعت از رهبران الهی مقدم ندارید... . از معاشرت با گنهکاران و آلودگان، همکاری با ستمگران و نزدیکی و تماس با فاسقان بپرهیزید و از فتنه‌ی آنان برحذر باشید و از آنان دوری بجویید و بدانید که هر کس با اولیای خدا مخالفت ورزد و از دینی غیر از دین خدا پیروی کند و در برابر امر رهبری الهی خود سرانه عمل کند،‌در دوزخ گرفتار آتش شعله ورخواهد شد... .»

صحیفه‌ی سجادیه

«یکی از راههایی که امام (علیه‌السلام) در آن محیط اختناق، برای ارشاد و هدایت امت جدش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دنبال فرمود، بیان حقایق و معارف الهی در قالب دعا و مناجات با خدا بود. گوشه‌ای از دعاهای آنحضرت در مجموعه‌ای به نام «صحیفه‌ سجادیه» جمع است که بعد از قرآن و نهج البلاغه بزرگترین و مهمترین گنجینه‌ی گرانبهای تعلمیات دینی و معارف حقه‌ی شیعی به شمار می‌رود که از طرف بزرگان و دانشمندان به «زبور آل محمد» لقب گرفته است.
صحیفه سجادیه مشهور، که بیش از پنجاه دعا در بردارد، تنها بخشی از دعاهای امام سجاد (علیه‌السلام) است. در مجموعه‌های دیگری که تعداد آنها با این صحیفه‌ی معروف به شش عدد رسیده دعاهای دیگری از امام زین العابدین (علیه‌السلام) می‌باشد که در برخی از آنها بیش از صد و هشتاد (۱۸۰) دعا ذکر شده است.
در میان دعاها،‌تعبیری وجود دارد که اغلب تکرار شده و کمتر دعایی است که از این تعبیر خالی باشد. این عبارت «صلوات بر محمد و آل محمد» است. زمانی که حتی قرار دادن نام علی بر فرزندان زشت شمرده می شد و افراد به این دلیل مورد تهدید قرار می‌گرفتند و کار امویان جز با دشنام دادن به علی (علیه‌السلام) مستقیم نمی‌شد، به کار گرفتن این تعبیر ارزش خود را به خوبی نشان می‌دهد.
تکیه‌ی امام در پیوند دادن محمد و آل او، امری است که خداوند آن را ضمن دستور بر صلوات بر رسول آورده و اهمیت زیادی برای عقاید شیعی دارد. از آنحضرت حدیثی نقل شده که به ذکر آن متیمن می‌شویم:
فرمودند: « ان الله فرض علی العالم الصلاه علی رسول الله و قرَّننا به، فمن صلّی علی رسول الله و لم یصل علینا لقی الله تعالی و قد بتر الصلاه‌علیه و ترک امره.
یعنی: خداوند، صلوات بر پیامبرش را بر عالم واجب کرده و ما را نیز به آن مقرون ساخته است کسی که بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) صلوات بفرستد اما بر ما صلوات نفرستد، صلواتش را بر رسول ناقص گذاشته و دستور خدا را ترک کرده است.

امامت در دعا

یکی از مضامین مهم در صحیفه‌ی سجادیه، طرح مسأله امامت در قالب دعا است. این مضامین امامت را به صورت یک مفهوم شیعی، که علاوه بر جنبه‌ی داشتن حقانیت بر خلافت، جنبه‌های الهی عصمت و بهره‌گیری از علوم انبیاء و مخصوصاً پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را داراست در حدی والا نشان می‌دهد.
در دعای ۴۷ فقره‌ی ۵۶ می‌فرماید:
«رب صل علی اطائب اهل بیته الذین اخترتهم لا مرک و جعلتهم خزنه علمک... »
یعنی: پروردگارا! بر پاکان از اهل بیت محمد (صلی الله علیه و آله) درود فرست. کسانی که برای امر خود برگزیدی و گنجینه‌های علوم خود و حافظان دینت گردانیدی و خلفای خود در روی زمین و حجت خود بر بندگانت قرار دادی، آنان را با اراده‌ی خود از هر پلیدی و‌ آلودگی پاک و مبرا ساختگی و وسیله‌ برای رسیدن به تو به بهشت جاودانت اختیار نمودی.
در جای دیگر می‌فرماید:
«الهم انک ایدت دینک فی کل اوان بامام اقمته عَلَما لعبادک و مناداً‌ فی بلادک... »
یعنی پروردگارا! تو در هر زمان، امامی را پرچم برای بندگانت و چراغ راهنما در روی زمینت قرار دادی، پس از آن رابطه‌ی مستقیم میان خودت و او برقرار فرموده و او را وسیله‌ی رسیدن به رضای خود نمودی و فرمانبرداری از او را واجب و از نافرمانی او بر حذر داشته و بر امتثال اوامر او دستور داده و از ارتکاب به نهی او منع کردی، دینت را تأیید فرمودی. امامی که به هیچ یک از بندگانت حق تقدم بر او و جدا شدن از وی را ندادی. ... ما را مطیع و گوش به فرمان او قرار ده.

امام سجاد (علیه‌السلام) و بردگان

از تلاشهای امام (علیه‌السلام) توجه به قشری بود که بویژه از زمان خلیفه‌ی دوم به بعد و مخصوصاً در عصر امویان، مورد شدید‌ترین فشارهای اجتماعی بوده و از محرومترین طبقات جامعه‌ی اسلامی در قرون اولیه به شمار می‌رفتند. بردگان و کنیزکان از ایرانی و رومی و مصری و سودانی، متحمل سخت‌ترین کارها شده و از طرف اربابان مورد اهانتهای شدیدی قرار می‌گرفتند.
امام زین العابدین (علیه‌السلام) کوشید تا حیثیت اجتماعی این قشر را بالا برد. حضرت در حالیکه نیازی به بردگان نداشت، آنها را می‌خرید و آزاد می‌کرد. نقل شده امام (علیه‌السلام) قریب به صد هزار نفر را آزاد ساخت.
علامه سید محسن امین نوشته: امام سجاد در پایان هر ماه رمضان بیست نفر از آنها را آزاد می‌کرد. او همچنین نوشته است: هیچ برده‌ای را بیش از یک سال نگه نمی‌داشت و حتی پس از آزادی اموالی هم در اختیار آنها می‌گذاشت.
زمانی کنیزی ظرف آب به دست، آب روی دستان امام (علیه‌السلام) می‌ریخت. ناگهان ظرف از دست او افتاد و بر صورت امام خورد و آن را زخمی کرد. امام نگاهی به او فرمودند. کنیز گفت: «والکاظمین الغیظ» (یعنی: متقین کسانی هستند که خشم خود را فرو می‌برند). امام فرمود: خشمم را فرو نشاندم. کنیز ادامه داد: «والعافین عن الناس» (یعنی: و از مردم می‌گذرند و عفو دارند)، امام فرمود: از تو گذشتم. کنیز باز ادامه داد: «والله یحب المحسنین » (یعنی: و خداوند نیکوکاران را دوست دارد) امام فرمودند: تو را به خاطر خدا آزاد کردم.
این آیه در قرآن اشاره به بعض صفات متقین دارد و آن کنیز که در خانه‌ی وحی خادم بوده می‌داند که چه بخواند تا مشمول رحمت و عفو مولای خود قرار گیرد.