موضوع: غدیریّه *نزول آیات قرآن در روز غدیر

روز غدیر
روز نعمت، روز شکرگزاری، روز پیام رسانی، روز تبریک و تهنیت، روز سرور و شادی و هدیه فرستادن، روز عهد و پیمان و تجدید میثاق، روز تکمیل دین و بیان حق، روز راندن شیطان، روز معرفی راه و رهبر، روز آزمون، روز یاس دشمن و امیدواری دوست و خلاصه روز اسلام و قرآن و عترت، روزی که پیروان واقعی مکتب حیات‏بخش اسلام آن را گرامی می‏دارند و به همدیگر تبریک می‏گویند. از احادیث بر می‏آید که ائمه: آن روز را جشن می‏گرفتند و در آن روز مراسم ویژه‏ ای داشتند، شبیه مراسمی که ما ایرانیان امروز در عید نوروز داریم. از فیاض بن محمد طوسی نقل شده: روز غدیر به حضور امام هشتم (علیه السلام) رسید. دید گروهی از افراد ویژه در خدمت حضرت هستند که امام آنان را برای افطار در خانه ‏اش نگهداشت و به منزل آنان غذا و لباس و کفش و انگشتر و هدایای دیگر فرستاد و آن روز وضع او و اطرافیان او کاملا عوض شده بود و فضائل آن روز را برای آنان یادآوری می‏کرد.

نگاهی به واقعه ی غدیر خم در روایات و احادیث اهل سنت و گروه های سلفی

« یا ایّها الرسول بلّغ ما انزل الیک من ربّک و إن لم تفعل فما بلّغت رسالته و الله یعصمک من النّاس إن الله لایهدی القوم الکافرین » (سوره مائده / آیه 67 )

بی تردید این آیه کریمه به عنوان حیات نوین اسلام به شمار می آید و ارزش و جایگاه آن در قرآن کریم به عنوان اکمال دین و ختم نبوت و محور اصلی رسالت پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت محمد (صلّی اللّه علیه وآله) گردید.
آیه 67 سوره مبارکه مائده اشاره مستقیم به ولایت بلافصل حضرت امیر بعد از رحلت حضرت رحمه للعالمین دارد. جناب ابوالفضل آلوسی صاحب تفسیر « روح المعانی» در جلد 6 صفحه 193 از تفسیر خود که از کتب معتبر تفسیری نزد اهل سنت است ، می نویسد: « ابن عباس گفت : این آیه پیرامون علی بن ابی طالب ( کرم الله وجهه) نازل شده و خداوند سبحان خواست مردم را از ولایت او خبر دهد.» و در جلد 6 صفحه 195 می نویسد : « الشیخان لم یرو یا خبر الغدیر فی صحیحهما لعدم وجدانهما » به دلیل دست نیافتن به منابع و معرفت درست این خبر را در صحیح خود روایت نکردند و در صفحه 197 همین مجلد می افزاید : « و أهل السنه قائلون بذلک حین امامته و وجهه تخصیص الامیر کرم الله وجهه » اهل سنت به امامت و اختصاص ولایت به آقا امیرالمؤمنین اعتقاد دارند.

عضدالدین ایجی از ائمه و بزرگان رجالی اهل سنت در کتاب « المواقف» جلد 3 صفحه 616 آورده است: « بعضی چون ابن ابی داود سجستانی و ابوحاتم رازی خواستند پیرامون غدیر شبهه وارد کنند و موضوع غدیر را ابطال نمایند و گفتند : « روز غدیر علی (علیه السّلام) در یمن بود» که پاسخ داده می شود : این سخن رد است و با اصل حدیث (من کنت مولاه فهذا علی مولاه) منافاتی ندارد و رفع شبهه گردد که مولی (مفعل) به معنی أولی (أفعل) از هیچ لغوی و نحوی زبان و ادبیات عربی نقل نشده و معنای (مولا) (ناصره) یاریگر است.

حدیث « غدیر» در کتب معتبر اهل سنت

المعجم الکبیر / ابوالقاسم طبراتی / ج 5 ص 194
لسان المیزان / ابوالفضل عسقلاتی شافعی / ج 2 ص 288
إجابه السائل / محمد بن اسماعیل امیر صنعانی/ ج 1 ص 99
المحصول فی علم الاصول حسین رازی / انتشارات دانشگاه امام محمد بن سعود ریاض / ج 4 ص 410
منهاج السنه / ابن تیمیه / ج 7 ص 314 ، 315 و 317
سن ابن ماجه / ج 1 ص 4
سنن ترمذی / ج 5 ص 297
مسند احمل حنبل / ج 1 ص 331 ، 152 ، 119 ، 118، 84 // ج 4 ص 372 ، 370، 361، 281 // ج 5 ص 419 ، 370 ، 366 ، 347
الآحاد و المثانی / ابوبکر شیبانی / ج 4 ص 325
سنن کبری نسایی / ج 5 ص 130 ، 108 ، 45
مسند ابن یعلی / ج 1 ص 429 // ج 11 ص307
کنزالعمال / حسام الدین متقی / ج 1 ص 187 // ج 5 ص 290 // ج 11ص 608 ، 603 ، 331

واژه « ولی» در قرآن کریم

این واژه در قرآن کریم به گونه های متفاوت آمده است. در سوره مبارکه بقره آیه 257 آمده است « الله ولی الذین امنوا» و در سوره مبارکه مائده آیه 55 خداوند می فرماید « إنّما ولیکم الله و رسوله والذین امنوا الذین یقیمون الصّلوه و یؤتون الزکوه و هم راکعون » و در جانب دیگر در آیه اول سوره مبارکه ممتحنه برخورد می کنیم به « یا ایها الّذین امنوا لا تتخذوا عدوی و عدوکم اولیاء».

راغب اصفهانی صاحب کتاب شریف « مفردات القرآن» در صفحه 1617 می نویسد: « الولی: المطیع و المحب» ولی یعنی: پیرو و دوستدار و ابوبکر کلاباذی در جلد 1 صفحه 74 کتاب خود « التعرف لمذهب التصوف» همبن معنا را بیان نمود و می افزاید: « یقال للمؤمن ولی الله » به مؤمن ولی خدا گفته می شود.

محمد علی صابونی در مختصر ابن کثیر نوشته :« المؤمن ولی الله این کان و حیث کان» مؤمن ولی خداست هر جا باشد و هر چه باشد.
با قدری تأمل و درایت در می یابیم که خداوند خود و رسول خویش و مؤمنانی که نمازگزار و زکات دهنده می باشند را دوستداران بشریت معرفی می کند.

پاسخ به یک شبهه

بعضی از نکته سنجان با برخورد به عبارت آرام بخش « اشهد أنّ علیا ولی الله » حضرت امیر را به عنوان « سرپرست خداوند» ترجمه می کنند و این ناشی از کم دقتی و بی انصافی و عدم رعایت امانت های علمی در عبارت فوق است. این شبهه در صورتی درست است که « اشهد أن علیا مولی الله » بیان شود که مکتب ارجمند اهل البیت (علیهم السلام) بدان اعتقاد ندارند و حضرت همان عبد صالح و مطیع و محب خداوند می باشد.

در تأید این سخن طبری از اعلام اهل سنت و صاحب تفسیر معروف می نویسد : « ولی الله: هو من کان بالصفه التی وصفه الله بها و هو الذی امن و اتقی کما قال اله الذین آمنوا و کانوا یتقون ( تفسیر طبری / ج 6 ص 574) ولی خدا کسی است که متصف به صفاتی باشد که خداوند او را توصیف نموده و او کسی است که ایمان و تقوی دارد و چنانکه خداوند می فرماید: آن کسانی که ایمان دارند و پرهیزکاری می کنند.

ابن کثیر و بسیاری از مفسران اهل سنت می نویسند: « در تفسیر آیه کریمه « و من احسن قولا ممن دعا الی الله و عمل صالحا » « هذا حبیب الله و هذا ولی الله و هذا صفوه الله و هذا خیره الله » او حبیب و ولی و برگزیده و بهترین آفریده خداوند است. ( تفسیر القرآن العظیم / ابن کثیر / ج 4 ص 128// طبری / ج 11 ص 109 // الجامع لأحکام القرآن / قرطبی/ ج 15 ص 313)

شوکانی از ائمه رجالی اهل سنت در فتح القدیر می نویسد: « اذا استنقعت نفس العبد المؤمن جاء ملک فقال : السلام علیک ولی الله» آنگاه که نفس بنده مؤمن به نهایت رسد فرشته ای می آید و می گوید: سلام بر تو ای ولی خدا. این مطلب در بسیاری از کتب اهل سنت آمده است. ( فتح القدیر/ شوکاتی/ ج 3 ص 228 // الدرّالمنثور سیوطی / ج 5 ص 138 // روح المعانی / آلوسی / ج 14 ص 133 // طبری / ج 7 ص 580 // ارشاد العقل / ابوالسعود محمد عمادی / ج 5 ص 111 // ثعالبی / ج 2 ص 308)

ابن تیمیه که از شخصیت های افراطی در معاندت و مخالفت با ائمه اهل البیت علیهم السلام و اتباع آنهاست می گوید:

1. إن المؤمن المطلق هو البر التقی ولی الله // مؤمن حقیقی با تقوا و پرهیزکار ولی خداست ( مجموع الفتاوی/ ج 7 ص 448 )
2. إنّما ولی الله صالح المؤمنین و هو اولی بکلّ مؤمن من نفسه و هوالواسطه بین الله و خلقه فی تبلیغ أمره و وعده و وعیده // ولی خدا برگزیده از میان مؤمنان است و او به مؤمن از خودش سزاوارتر است و واسطه بین خدا و آفریدگانش در تبلیغ و ترویج اوامر الهی و وعده و وعید است. ( همان مصدر / ج 26 ص 157)
3. إنّ ولی الله لا یکون الأمن وافاه حین الموت بالایمان و التقوی // بی تردید ولی خدا کسی است که به هنگام مرگ با ایمان و تقوی به دیدار حق رود. ( دقایق التفسیر / ج 2 ص 221)

شرط ولی الله أن یکون معصوما من الخطا // شرط ولی خدا بودن داشتن عصمت از گناه و اشتباه است. (الاستقامه / ج 2 ص 93 // الفتاوی الکبری / ج 2 ص 390 // الزهد و الورع و العباده / ج 1 ص 125)

مورد اخیر از توجه خاصی برخوردار است . چه بسا این اندیشه غلط به ذهن خطور کند و این توهم را پیش آورد که آیا بعضی از صحابه پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) اهلیت و شایستگی اطلاق « ولی» بر آنها را دارند یا خیر و می توان گفت : « اشهد أن ... ولی الله ».

بدیهی است مذهب ارجمند اهل البیت علیهم السلام آن را براساس براهین و ادله قاطع رد می کند و در نزد اهل سنت نیز چنین است. حتی در آرای تندروترین شخصیت های ضد شیعی مثل ابن تیمیه با پاسخ منفی مواجه می شویم چون هیچ یک از صحابه دارای عصمت نبوده و عصمت پیامبر و اهل البیت علیهم السلام در قرآن ثابت و بلاخلاف است . ( إنّما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا ) ( سوره احزاب / آیه 33).

این تیمیه پیرامون این آیه مؤکدا بیان می دارد منظور از اهل البیت در آیه مذکور علی و فاطمه و حسن و حسین است ( منهاج السنه / ج 7 ص 394) و شامل هیچ یک از صحابه نمی شود.
(صحیح مسلم / ج 7 ص 123 // شرح النووی / ج 15 ص 181 // ترمذی / حدیث شماره 3130 ، 3719، 3129 // مسند احمد حنبل / شماره 1323 ، 2903 ، 13529، 16374 و 25300 ).

رأی قاطع ابن تیمیه

ابن تیمیه در جلد سوم از کتاب « درالتعارض» خویش می نویسد:

« این که علی مؤمن است و ولی الله و از گروه اهل بهشت و آن هم قبل از اثبات امامت شاید به گمان آید در حد و قالب یک نقل باشد و نقل نیز یا متواتر است یا آحاد. باید پاسخ داد: از اسلام علی ( نخستین مرد مسلمان که در مسند احمد حنبل حدیث 2903 // الآحاد المثانی / ک 1 ص 149 و ... موجود است ) و جهاد و نماز و عبادت او و ... به طور متواتر آمده است و مهم تر آنکه خلفا نیز آنها را نقل کرده اند . آیا می توان به کفر و فسق نامبردگان اعتقاد داشت؟ پس اگر به ولایت علی و ولی الله بودن او اعتقاد نداشته باشیم به کفر و فسق و ... باید اعتقاد داشت.